Tuvalet Sorunları

Enürezis (Alt Islatma)

Gelişimsel olarak çocukların 3 yaşının sonuna kadar mesane kontrolünü sağlaması beklenir. Gece kontrolünü ise 4 yaşının sonuna kadar tamamlaması beklenmektedir. Genel olarak çocukların 5 yaşına kadar ara sıra gündüzleri ve geceleri alt ıslatması normal olarak kabul edilir, ancak yaşın ilerlemesiyle birlikte alt ıslatma oranının azalması beklenmektedir. Ancak 5 yaşından sonra alt ıslatmanın gece veya gündüz yineleyici bir şekilde devam etmesi durumunda enürezisten bahsedilebilir.

Enürezis sıklık olarak 5 yaşındaki çocuklarda , 8 yaşındaki çocuklarda %4 ve ergenlerde %1 oranındadır.

Enürezis için tanı kriterleri aşağıdaki gibidir;

Yatağa ya da giysilere yineleyici bir şekilde idrar kaçırma (istemsiz veya amaçlı olarak),
En az ardışık üç ay, haftada iki kez ortaya çıkan bir sıklıkta olması ya da klinik açıdan belirgin bir sıkıntı yaratması ya da toplumsal alanda ya da okulda veya diğer alanlarda işlevsellikte bozulmaya yol açması,
Takvim yaşının en az 5 olması,
Bu davranışın bir ilacın veya genel tıbbi durumun (diabet, spina bfida, bir konvulziyon bozukluğu) doğrudan fizyolojik etkilerine bağlı olmaması olarak tanımlanır.

Enürezis eğer geceleri oluyorsa nokturnal, gündüzleri oluyorsa diurnal olarak adlandırılır. Gündüzleri alt ıslatanların bir kısmının tuvalete koşarken veya pantolonunu indirirken idrarlarını kaçırdıkları belirtilmektedir. En az üç aylık kuruluk periyodunun olmadığı durumlar birincil enüresiz olarak adlandırılmaktadır. Birincil enürezis genel olarak biyolojik, genetik etmenler ve gelişimsel problemler nedeniyle ortaya çıkmaktadır. Ancak sekonder enürezis denilen durumda belirli bir kuru dönem olmasına karşın alt ıslatmanın ortaya çıkmasıdır. Bu gibi durumlar daha çok psikososyal nedenlerden kaynaklanmaktadır. Psikososyal sorunlar olarak tuvalet eğitimine erken başlanması, katı tuvalet eğitimi, anne babanın cezalandırıcı davranışları, aile ortamındaki stres, aile ortamındaki önemli değişiklikler belirtilmektedir. Özellikle kardeş doğumu, bazı çocuklarda kardeş kıskançlığı yaratıp çocukların regrese olmasına yol açabilmekte ve enürezis sorununu ortaya çıkarabilmektedir.

Enüresiz Tedavisi

Enüresiz tedavisine başlanmadan önce alt ıslatmanın herhangi bir organik nedene bağlı olup olmadığının anlaşılması için mutlaka bir tıbbi değerlendirme yapılması önerilir. Herhangi bir tıbbi nedene rastlanmaması durumunda ise alt ıslatmanın altında yatan duygusal problemlerin anlaşılmasına çalışılır. Bunun yanısıra aileye danışmanlık verilerek, aileye ev ortamında uygulayabilecekleri mesane kontrol teknikleri, koşullandırma yöntemi gibi farklı yöntemler öğretilir.

Enkoprezis (Kaka Kaçırma)

Çocuğun gelişimsel olarak bağırsak kontrolünü sağlayacak, kaka tutma ve bırakma işlevini kontrol edebilecek yaşta olmasına karşın kakasını uygunsuz yerlere yapması enkoprezis adı verilir. Enkoprezis tanısı 4 yaş ve üzeri olan bireyin en az 3-4 ay süreyle en az bir kez kakasını kaçırması durumunda konur.

Enkoprezis dört yaşındaki çocuklarda yaklaşık % 4 oranında, 10 yaşındaki çocuklarda yaklaşık % 1.6 oranında görülmektedir. Erkeklerde görülme sıklığının altı kat daha fazla olduğu belirtilmektedir.

Enkoprezis tanı kriterleri aşağıdaki gibidir;

İstemsiz ya da amaçlı olarak, yineleyen bir biçimde dışkının uygunsuz yerlere (örn. giysilerin ya da döşemenin üstüne) yapılması,
En az 3 ay süreyle ayda en az bir kez böyle bir olayın olması,
Takvim yaşının en az 4 olması (ya da eşdeğer bir gelişim düzeyi),
Bu davranış sadece bir maddenin (örn. laksatifler) ya da konstipasyona neden olma ile ilişkisi olmayan genel tıbbi bir durumun doğrudan fizyolojik etkilerine bağlı değildir.

Enkoprezis; kabızlıkla birlikte görülen ve kabızlığın olmadığı enkoprezis olarak ikiye ayrılmaktadır. Bebekliten beri kronik kabızlık çeken çocuklar refleks olarak kakasını tutabilmektedir. Bununla bağlantılı olarak bir süre sonra bu durumu kontrol edemeyip, altına kaçırabilmektedir. Kabızlık sorunu yaşayan çocuklarda tuvalet eğitimi verilirken, sabırlı yaklaşmak önemlidir. Tuvalet eğitimi sırasında yaşanan çatışmalar çocuğun enkoprezis sorununu daha kötü bir boyuta taşıyabilmektedir. Bu tür enkoprezis primer enkoprezis olarak adlandırılır. Çocuğun bağırsak kontrolünü sağlamasına rağmen bir süre sonra kaka kaçırmaya başlaması sekonder enkoprezis olarak adlandırılır. Bu tür durumların genellikle psikososyal nedenlerden kaynaklandığı söylenebilir.

Çocuk biyolojik olarak hazır olmamasına rağmen tuvalet eğitimi verilmesi, tuvalet eğitimi sırasında ailenin katı bir tutumla yaklaşması gibi durumlarda kaka kaçırma problemi görülebilmektedir. Bunun yanısıra özellikle ebeveynlerin çok titiz bir tutum takınması, bu titizlikle çocuğa yaklaşması kimi zaman çocuğun tepkisel olarak kaka kaçırmasına neden olabilmektedir. Aile içerisinde yaşanan stresli durumlar, aile içerisindeki önemli değişimler, zorlu hayat olayları da çocukların bu tür tepkiler vermesine yol açabilmektedir. Çocukların hayal dünyasında tuvalet ve kaka yapma ile ilgili farklı şeyler olabilmektedir. Bazı çocukların bu nedenle korku yaşadığı görülmektedir. Bu korku da kimi zaman çocukların kaka tutmasına ve kaka kaçırmasına neden olabilmektedir.

Enkoprezis çocukların özgüvenini, sosyal ilişkilerini, okul başarısını olumsuz yönde etkilemektedir. Çocuklarda içe kapanma, sosyal ilişkilerden geri çekilme, okul reddi gibi problemlere yol açabilmektedir. Bu nedenle tedavi edilmesi önemlidir.

Enkoprezis Tedavisi

Kabızlıkla birlikte görülen enkoprezis tedavisi beslenme danışmanıyla işbirliği yapılarak gerçekleştirilir. Kişinin kabızlık sorununu en aza indirgemeye yönelik bir diyet programının uygulanmasının yanı sıra, kabızlık sorunun ve enkoprezis sorununun çocukta yarattığı duygusal etki üzerine çalışılır. Sekonder enkopreziste soruna yol açan duygusal nedenler anlaşılmaya çalışılır. Çocuklarla oyun terapisi, bilişsel davranışçı terapi uygulamaları yapılır. Aileye ise soruna yönelik yapılabileceklerle ilgili bilgilendirme yapılır, müdahale teknikleri anlatılır.